ဤတကၠသိုလ္၏တည္ေနရာသည္ ေရႊညဝါဆရာေတာ္၏ သီတင္းသံုးရာ ေရႊညဝါပညာ႔ဗိမာန္ ေက်ာင္းပင္ျဖစ္၏။ တကၠသိုလ္မတည္ေထာင္ခင္က ဆရာေတာ္၏ ေက်ာင္းသည္ စာသင္သားရဟန္း ေတာ္၊ သာမေဏမ်ားႏွင္႔ ေက်ာင္းသားအနည္းငယ္မွ်သာရိွခဲ႔၏။ ႏွစ္စဥ္ေႏြရာသီတြင္ ဓမၼာစရိယႏွင္႔ အဘိဓမၼာ ေရႊညဝါဆရာျဖစ္သင္တန္းႀကီး ဖြင္႔လွစ္သည္႔ သင္တန္းမ်ား၌မူ စာသင္သားသံဃာေတာ္ တစ္ေထာင္ေလာက္ပင္ရိွသည္။ ေဆာက္လက္စ ေက်ာင္းေဆာင္မ်ားလည္း မၿပီးေသး။ ယခု စာခ် နည္းျပကထိကဆရာေတာ္မ်ား သီတင္းသံုးရာေနရာလည္းျဖစ္၊ ယခုအခါ တတိယႏွစ္ႏွင္႔ စတုတၳႏွစ္ တို႔၏ ပညာသင္ၾကားရာ ေနရာလည္းျဖစ္သည္႔ ရတနသိဒၶိႏွစ္ထပ္ေဆာင္မွာလည္း မၿပီးျပတ္ေသး သျဖင္႔ ခိုငွက္ကေလးမ်ားႏွင္႔ လင္းႏို႔ငွက္တို႔၏ နားခိုရာဗံုဗိမာန္တစ္ခုပင္။ (ယခုအခါတြင္ ေရႊညဝါ ပညာ႔ဗိမာန္ သံုးထပ္ေက်ာင္းႏွင္႔ ရတနသိဒၶိေက်ာင္းေဆာင္မ်ားလည္း ေစတနာရွင္မ်ား၏ ေကာင္းမွဳ ျဖင္႔ ၿပီးစီးေန ၿပီျဖစ္၏။)
အမွန္အားျဖင္႔ ယင္းအေဆာင္မွာ သာဓုေက်ာင္းတိုက္၏ ဆြမ္းစားေဆာင္ဟု ရာထားသတ္ မွတ္ၿပီးရာ ေက်ာင္းအျဖစ္လည္း သိခဲ႔ရသည္။ အကိ်ဳးေတာ္ေဆာင္ခ်ဳပ္ဆရာေတာ္၏ ပိုင္ဆိုင္ရာ ေက်ာင္းေဆာင္မ်ား၊ တကၠသိုလ္၏ တြဲဖက္အကိ်ဳးေတာ္ေဆာင္ ဆရာေတာ္ ဦးေတဇာနႏၵတို႔၏ ေက်ာင္းေဆာင္မ်ားမွတစ္ပါး ႏိူင္ငံေတာ္ပရိယတၱိသာသနာ႔တကၠသိုလ္မ်ား၊ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ ေထရ ဝါဒ ဗုဒၶသာသနာျပဳ တကၠသိုလ္မ်ားႏွင္႔ သီတဂူဆရာေတာ္ဘုရား တည္ေထာင္ထားသည္႔ အျပည္ျပည္ ဆိုင္ရာ ကမၻာ႔ဗုဒၶတကၠသိုလ္မ်ားကဲ႔သို႔ တကၠသိုလ္ေျမေနရာအျဖစ္ သတ္သတ္မွတ္မွတ္ သီးျခားေနရာ လည္းမရိွေသးေပ။ အဓိကအားျဖင္႔ လူအမ်ားသိရိွႏိူင္သည္႔ တကၠသိုလ္၏ ဆိုင္းဘုတ္ မ်ားႏွင္႔ သီးျခား ေက်ာ္ျငာ ျခင္းမ်ားလည္းမရိွေခ်။ ေက်ာ္ျငာရိွမွ အလုပ္ျဖစ္သည္႔ေခတ္တြင္ မည္သည္႔ ေက်ာ္ျငာမွ် မရိွပါပဲ ဗုဒၶတကၠသိုလ္မ်ား တည္ေထာင္ေနသည္႔ ဆရာႀကီး ဦးျမင္႔ေဆြႏွင္႔ ေရႊညဝါ ဆရာေတာ္တို႔၏ ေလွ်ာက္လွမ္းခဲ႔ရသည္႔ ပညာဒါန ဓမၼဒူတခရီးမွာ သာဓု ေက်ာင္းတိုက္ဆိုသည္႔ နာမည္ႏွင္႔ေလ်ာ္ညီစြာ အႀကိမ္ႀကိမ္ အခါခါပင္ သာဓုေခၚစရာ ေကာင္းလွမိပါသည္။ ေရႊညဝါ ဆရာေတာ္တို႔ ပိုင္ဆိုင္ရာ ေက်ာင္းမ်ားကိုသာ ရန္ကုန္ဗုဒၶတကၠသိုလ္ဟု ကမၺည္းေမာ္ကြန္း သစ္ တင္ထားသျဖင္႔ ျမန္မာႏိူင္ငံတြင္ အေတာ္ပင္ ထူးျခား သည္႔ တကၠသိုလ္တစ္္ခုပင္တည္း။ ေက်ာင္း ဖြင္႔စကဆိုလွ်င္ စာသင္သားမ်ား အတြက္ စာသင္ခန္း အခက္အခဲ၊ စာသင္ပုန္း အခက္အခဲ၊ ေျမျဖဴ အခက္အခဲ၊ စာသင္ခံုမ်ားပင္ အလံုအေလာက္ မရိွေသးေပ။ ေဆာ႔ပင္ ႏွင္႔ ေရးရသည္႔ ဖိုက္ဖာ သင္ပုန္းမ်ားလည္း ၾကားပင္ မၾကားဖူးေသးေခ်။ ရန္ကုန္တိုင္းအတြင္းရိွ ၿမိဳ႕နယ္ေပါင္းစံု ေက်ာင္းေပါင္းစံုတို႔မွ တကၠသိုလ္သို႔ စာ သင္ၾကားရန္ လာေရာက္ၾကသည္႔ စာသင္သားရဟန္းေတာ္မ်ား၊ သာမေဏမ်ားႏွင္႔ သီလရွင္ ဆရာ ေလးမ်ားလည္း ဆိုင္ရာဆိုင္ရာ အခက္အခဲမ်ားၾကားကေန တကၠသိုလ္ပညာရပ္မ်ားကို ေန႔စဥ္လာ ေရာက္ကာ ပညာသင္ၾကားေဖာ္ရသျဖင္႔ အနာဂတ္သာသနာေတာ္အတြက္ မိမိတို႔ ဆရာေတာ္မ်ားက ပင္ အလိုလိုေလးစား တန္ဖိုးထားေနမိသည္။ သဒၶါႏွင္႔ ပညာပန္းတို႔ ပြင္႔ေလၿပီတည္း။
ေက်ာင္း၏ထူးျခားသည္႔အခ်က္မွာ ႏိူင္ငံေတာ္တကၠသိုလ္မ်ားကဲ႔သို႔ entrance examination ေခၚ တကၠသိုလ္ဝင္ခြင္႔အတြက္ ေရးေျဖ ႏွဳတ္ေျဖ စာေမးပြဲမ်ားလည္း ေျဖဆိုရျခင္း၊ အသက္ သိကၡာ ဝါ အားျဖင္႔လည္း ကန္႔သတ္ခ်က္ မထားပါေပ။ BA တန္းအတြက္ေတာ႔ ႏိူင္ငံေတာ္အစိုးရက သတ္မွတ္ ထားသည္႔ ပထမႀကီးတန္းကို ေအာင္ျမင္ထားရပါမည္။ မူရင္းေအာင္လက္မွတ္ႏွင္႔ မိတၱဴျဖစ္ေစ၊ ေအာင္ျမင္ေၾကာင္း သက္ဆိုင္ရာ ေက်ာင္းတိုက္၏ ေထာက္ခံခ်က္တို႔ကို ေက်ာင္းသားရံုးခန္းတြင္ ပူးတြဲ တင္ျပရပါမည္။ ေက်ာင္းသားအတြက္ မရိွမျဖစ္ အေရးႀကီးသည္မွာ ပညာသင္ၾကားလိုသည္႔ ဇြဲတစ္ခု သာရိွရပါမည္။ ေက်ာင္းစဖြင္႔ကတည္းက လာေရာက္ ပညာသင္ၾကားသည္႔ ေက်ာင္းသားဦးေရမွာ ေလ်ာ႔သြားျခင္းမရိွ၊ တစ္ႏွစ္ထက္တစ္ႏွစ္ ပိုတိုးတိုးလာသည္ကို ေတြ႕ရိွရသျဖင္႔ ေအာင္ျမင္သည္႔ တကၠသိုလ္တစ္ခုဟု မွတ္ခ်က္ခ်ရေပမည္။ ဆရာႀကီး ဦးျမင္႔ေဆြက မႏၱေလးဗုဒၶတကၠသိုလ္၏ အေတြ႕အၾကံဳအရ ေျပာျပသည္မွာ “တပည္႔ေတာ္ မႏၱေလး ဥဂၢါဇီဝဓမၼာရံုမွာ ေက်ာင္းစတင္ ဖြင္႔လွစ္ ေတာ႔ တစ္ၿမိဳ႕လံုးက သံဃာေတြေရာ သီလရွင္ ဆရာေလးေတြေရာ ေတာ္ေတာ္ေလးမ်ားပါတယ္၊ ဓမၼာရံုေတာင္ မဆန္႔လို႔ အခက္အခဲ ေတြ႕ခဲ႔ရပါတယ္။ ေန႔ရက္ေပါင္းေတာ္ေတာ္ေလး ရလာေတာ႔ တျဖည္းျဖည္းနဲ႔ ေလ်ာ႔သြားလိုက္တာ တကယ္တန္း စာေမးပြဲလည္းေျဖေရာ အပါးငါးဆယ္ေတာင္ မျပည္႔ေတာတာ ေတြ႕ရေၾကာင္း”ဆိုေပ၏။ ဤသည္မွာ မႏၱေလးႏွင္႔ ရန္ကုန္တို႔၏ ထူးျခားခ်က္ဟု ဆိုႏိူင္ပါ၏။ ရန္ကုန္ကေက်ာင္းသားမ်ား၏ မႏၱေလးထက္ အားသာခ်က္မွာ သြားေရးလာေရး လြယ္ကူ ေခ်ာေမြ႕ျခင္း၊ ပင္ကိုယ္ကပင္ ေခတ္ပညာ ဘက္လိုက္စားေနျခင္း စသည္႔အခ်က္တို႔ေၾကာင္႔ပင္ဟု အကဲခတ္မိပါသည္။ သို႔ေသာ္ မႏၱေလးၿမိဳ႕သည္လည္း ေခတ္အဆက္ဆက္ကပင္ အထူးေအာင္ျမင္ ေက်ာ္ၾကားခဲ႔သည္႔ ၿမိဳ႕တစ္ၿမိဳ႕လည္းျဖစ္သည္။ ေက်ာင္းျမဲေရး စာေပဘက္စိတ္ဝင္စားေရးမွာ ပုဂၢိဳလ္ ႏွင္႔သာ သက္ဆိုင္ေနေပသည္။ တစ္ခါတစ္ခါ ဆရာႀကီးက “ဦးဇင္းေတြအခ်ိဳ႕က ဘြဲ႕ေတြေနာက္လိုက္၊ ဘုန္းႀကီးေၾကာင္း၊ တန္ခိုးႀကီးေၾကာင္း ႏွင္႔ ၾကြားဖို႔ဝါဖို႔ ဘက္သို႔သာ လိုက္ေနေတာ႔တာ၊ စာေပဘက္မွာ ေရွးတုန္းက ဆရာေတာ္ႀကီးမ်ားႏွင္႔ ပညာရွင္ႀကီးမ်ားကဲ႔သို႔ အပတ္တကုတ္ ႀကိဳးစားအားထုတ္သူ နည္းေနတယ္၊ သာသနာအတြက္ အားမရလိုက္တာ၊ ရင္ေလးေနမိတယ္”ဟု မိမိတို႔အား ပညာ တတ္ ေစလိုေသာ၊ သာသနာေတာ္အေပၚအား ၾကည္ညိဳေလးျမတ္သည္႔ စိတ္ထားျဖင္႔ ကရုဏာေဒါေသာ ေျပာမိတတ္သည္။ သံဃာေတာ္အမ်ားစုကေတာ႔ ဆရာႀကီး၏ ေလ်ာက္ထားခ်က္မ်ားကို ေဗြမယူၾက ေပ။ သို႔ေသာ္ သူ႕တကၠသိုလ္တြင္ ထမ္းေဆာင္ေနၾကသည္႔ စာေရးသူတို႔ ဆရာမ်ားကေတာ႔ ေအာင္႔သက္သက္ျဖစ္္လွသည္။ မိမိတို႔အား သတိေပးေနသလို ျဖစ္ေနေပသည္။ မိမိတို႔ကိုယ္တိုင္ ဟမ္းဖုန္းေလး တကိုင္ကိုင္ ျဖစ္ေနလွ်င္လည္း “ဒီကိုယ္ေတာ္… လူထြက္ ေတာ႔မယ္၊ ဒကာမေလး ေတြဆီ ဖံုးဆက္ေတာ႔မယ္၊ စာစိတ္ သာသနာစိတ္ထားပါ”ဟု တပည္႔မ်ားအား ၾကြားဝါေရးမည္စိုး၍ စိုးရိမ္ေလ႔ရိွ၏။ ထို႔ျပင္ ဆရာႀကီးက ငယ္ငယ္ရြယ္ရြယ္ႏွင္႔ ဘုန္းမႀကီးသင္႔ေၾကာင္း၊ ဘုန္းေတြႀကီးလွ်င္ ဆည္းကပ္ကိုးကြယ္မည္႔ ဒကာ ဒကာမေတြ ေပါမ်ားမည္ျဖစ္သျဖင္႔ ဘုန္းပိတတ္ေၾကာင္း မၾကာခဏ ေျပာမိတတ္သည္။ တစ္ခါက ေက်းဇူးေတာ္ရွင္ မင္းကြန္းတိပိဋကဓရ ဆရာေတာ္ဘုရားႀကီးအား အနီး ကပ္ ျပဳစုလုပ္ေၾကြးေနသည္႔ ဆရာဝန္ႀကီး ဦးသာလွတြင္ ပဥၥင္းခံထားေသာ အင္မတန္ ဉာဏ္ရည္ ထက္ျမက္သည္႔ တိပိဋက တစ္ပံုေဆာင္ ရဟန္းေတာ္တစ္္ပါးရိွ၏။ ထိုရဟန္းေတာ္အား တိပိဋကဓရ ဆရာေတာ္မျဖစ္မီ ေက်ာင္းေဆာက္ ကိုးကြယ္မိသျဖင္႔ ထိုရဟန္းေတာ္လည္း ကိစၥေတြမ်ား ဘုန္းေတြ ႀကီးကာ တိပိဋကဓရ ႏွင္႔ေဝးခဲ႔ရေၾကာင္း ေျပာျပခဲ႔ဘူးသည္။ ထို႔ေၾကာင္႔ ေရွးဆရာေတာ္ႀကီးမ်ားက စာသင္မည္႔ အရွင္သည္ စာမတတ္မီ (၁) ေက်ာင္းထိုင္ခဲရမည္၊ (၂) စာခ်ခဲရမည္၊ (၃) တရားေဟာခဲရ မည္ဟု ခဲသံုးခဲေရွာင္ေရး လမ္းစဥ္ကို တပည္႔မ်ားအတြက္ ခ်မွတ္ေပးျခင္းပင္။ ဤကိစၥမ်ားသည္ ရဟန္းေတာ္တစ္ပါးအတြက္ ပလိေဗာဓကို ပြါးေစသျဖင္႔ အထူးသတိျပဳရမည္႔ အခ်က္သာတည္း။
ရန္ကုန္တြင္ ဗုဒၶတကၠသိုလ္စဖြင္႔ေတာ႔ တကၠသိုလ္တြင္ ေရရွည္တာဝန္ထမ္းေဆာင္ႏိူင္မည္႔ စိတ္ရွည္ဇြဲသန္ သည္းခံႏိူင္မည္႔ စာခ်ဆရာေတာ္မ်ားအား ေရြးခ်ယ္ေစလြတ္ခဲ႔သည္။ ထိုဆရာေတာ္ မ်ားတြင္ ဆရာႀကီး၏ လက္ရင္းတပည္႔လည္းျဖစ္၊ သူ၏တကၠသိုလ္မွ MA (Indo-Aryan) ဘြဲ႕ရ ပုဂၢိဳလ္မ်ားလည္းျဖစ္ၾကသည္႔ ဦးဝိမလ၊ ဦးဣႏၵာသိရီ၊ ဦးနႏၵာစာရ တို႔သုံးပါးပင္တည္း။ ထို႔ျပင္ ႏိူင္ငံေတာ္ ပရိယတၱိသာသနာ႔တကၠသိုလ္(မႏၱေလး) ၌ ဆရာႀကီး၏ တပည္႔ေတာ္ခဲ႔သည္႔ စာေရးသူ ကိုလည္း ကထိကတာဝန္မ်ား ေပးအပ္လ်က္ သာသနာျပဳေစခဲ႔သည္။ စာေရးသူက အျပည္ျပည္ဆိုင္ ရာ ေထရဝါဒတကၠသိုလ္မွ သြားေရာက္၍ တစ္ပတ္လွ်င္ႏွစ္ႀကိမ္ စာသင္ေပးရသည္။ အျပည္ျပည္ ဆိုင္ရာေထရဝါဒတကၠသိုလ္မွ ယခု ေဒါက္တာ ဦးေနာဓိဉာဏႏွင္႔ ျပည္ေထာင္စု တိုင္းရင္းသား လူမ်ိဳး မ်ား စြမ္းရည္ဖြင္႔ၿဖိဳးေရး ဒီဂရီေကာလိပ္မွ ဆရာ ဦးျမသိန္းတို႔မွာ တကၠသိုလ္ဆရာစာရင္းတြင္ ထည္႔ ထားေစကာမူ အေၾကာင္းမညီညႊတ္ေသးသျဖင္႔ သင္ၾကားေရးတာဝန္မ်ား မယူခဲ႔ေသးေပ။ (ယခုအခ်ိန္တြင္ ထိုဆရာမ်ားလည္း ဝင္ေရာက္ကာ သင္ၾကားေပးေနေပၿပီ)။ ေက်ာင္းစ တင္ဖြင္႔လွစ္ၿပီး တစ္ႏွစ္ခန္႔အၾကာတြင္ သံဃာေတာ္မ်ားအား စာေပမ်ားသင္ၾကားေပးရန္ မႏၱေလး မွ ကထိက ဆရာေတာ္မ်ားျဖစ္သည္႔ ဦးမာနိတႏွင္႔ ဦးပ႑ဝံသ တို႔ ေရာက္ရိွလာသည္။ သူတို႔သည္လည္း စာေပမ်ားကို အားတက္သေရာ ပို႔ခ်ေပးသည္။ အသင္အျပလည္း ေကာင္းၾကသည္။ အားတက္သေရာလည္း ရိွၾကသည္။ ဦးမာနိတမွာ ေျခာက္လေက်ာ္ေက်ာ္ တစ္ႏွစ္နီးပါးခန္႔ စာေပမ်ား သင္ၾကားေပးေနခ်ိန္တြင္ ေက်ာင္းသားမ်ား၏ၾကည္ညိမွဳကို ခံယူရရိွထားသူျဖစ္ေစကာမူ နတၳိ ခႏၶသမာ ဒုကၡာ=ခႏၶာရိွလွ်င္ ဆင္းရဲ၏ ဆိုသည္႔အတိုင္း မေမွ်ာ္လင္႔ပဲ သူ႕ခႏၶာကိုယ္တြင္ ကင္ဆာေရာဂါ ျဖစ္ ေပၚလာခဲ႔သည္။ ေရႊညဝါဆရာေတာ္ႏွင္႔ ေက်ာင္းသားမ်ားက ေငြကုန္ေၾကးၾကခံလ်က္ အျပဳ အစု မ်ားစြာ ကုသေစကာမူ ဘဝနတ္နန္းစံျမန္းခဲ႔ရသည္။ ဗုဒၶတကၠသိုလ္အတြက္ အာဇာနည္ တိုက္စစ္မွဴး တစ္ေယာက္ အေၾကြေစာကာ ကြယ္ေပ်ာက္ခဲ႔ရသျဖင္႔ မ်ားစြာဝမ္းနည္းခဲ႔ရသည္။ အရွင္ဘုရား ေကာင္း ရာ သုဂတိလားပါေစ။
တကၠသိုလ္ဖြင္႔ၿပီး ေနာက္တစ္ႏွစ္တြင္ လူပုဂၢိဳလ္သာသနာျပဳမ်ား ေပၚထြက္ေရးဟူသည္႔ ရည္ ရြယ္ခ်က္မ်ားျဖင္႔ အသက္ႀကီးမွ သာသနာ႔ေဘာင္သို႔ ေရာက္လာသည္႔ ရဟန္းေတာ္မ်ား၊ သီလရွင္ ဆရာေလးမ်ားႏွင္႔ ဗုဒၶတရားေတာ္မ်ားအား စိတ္ဝင္စားၾကသည္႔ လူပုဂၢိဳလ္တို႔အတြက္လည္း အေျခခံ ဒီပလိုမာတန္း (PABE) ကို ဖြင္႔လွစ္ေပးခဲ႔ရာ ေအာင္ျမင္ခဲ႔ပါသည္။ ယင္းသင္တန္းတြင္ ပါဠိ၊ အဘိဓမၼာ၊ ဗုဒၶဘာသာအလင္းျပက်မ္း ႏွင္႔ အဂၤလိပ္စာေပတို႔ကို အေျခခံမွစ၍ သင္ယူရသျဖင္႔ ေက်ာင္းသား ေက်ာင္းသူမ်ားအတြက္ အခက္အခဲမရိွလွေခ်။ ယခုအခါတြင္ ထိုႏွစ္မွစ၍ ေက်ာင္းတက္ခဲ႔သည္႔ စာ သင္သားမ်ားလည္း မဟာတန္းသို႔ပင္ ေရာက္ရိွေနၿပီတည္း။ အေျခခံ ဒီပလိုမာတန္းဖြင္႔စဥ္က စာေရး သူ၏ မိတ္ေဆြရဟန္းေတာ္ အရွင္ဝိစိတၱသာရ (ေမာ္ဒန္) လည္း ဧည္႔ကထိကဆရာေတာ္အျဖစ္ သင္ၾကားေပးခဲ႔ေသးသည္။ သူသည္ ယခုအခါတြင္ အိႏၵိယႏိူင္ငံ တိဘက္တန္တကၠသိုလ္တြင္ ပါဠိ နည္းျပ ဆရာေတာ္အျဖစ္ သာသနာျပဳတာဝန္မ်ားကို ထမ္းေဆာင္ေနေၾကာင္းသိရေပသည္။
ဗုဒၶတကၠသိုလ္တြင္ တစ္ခုထူးျခားသည္မွာ ျပဌာန္းခ်က္မ်ားအားလံုးကို ဆရာႀကီး ဦးျမင္႔ေဆြ တစ္ဦးတည္းက သင္ရိုးညႊန္းတမ္းမ်ား ေရးဆြဲကာ ေက်ာင္းသားမ်ားအား သင္ယူေစသည္႔ အခ်က္ပင္။ တစ္ခ်ိဳ႕ကမူ ဆရာႀကီးတစ္ေယာက္ထည္းက စာေပမ်ားေရးသားၿပီး ျပဌာန္းေစသျဖင္႔ အျခားပညာ ရွင္မ်ား၏စာေပမ်ားကို ေဘးဖယ္ထားေစသည္ဟု ျမင္ၾက၏။ ထိုသို႔မဟုတ္ပါ။ ဆရာႀကီး ေရးသားသည္႔ စာေပ ေတာ္ေတာ္မ်ားမွာ ပိဋကတ္ေတာ္လာမွတ္တမ္းမ်ား၊ ျပည္တြင္းျပည္ပ နာမည္ႀကီး စာေရးဆရာ မ်ား၏ စာအုပ္မ်ားအား ကိုယ္ပိုင္ေရးဟန္ျဖင္႔ေရးသားျခင္း၊ ဘာသာျပန္ေရးသားထားျခင္းတို႔ ပါဝင္ထား သျဖင္႔ ေက်ာင္းသားမ်ားအတြက္ စာေပဗဟုႆုတ တိုးပြားေစပါသည္။ တိမ္ျမဳပ္ေပ်ာက္ကြယ္ေနသည္႔ တစ္ခ်ိဳ႕ေသာ က်မ္းစာမ်ားပင္ ျပန္လည္ေဖာ္ထုတ္ထားသည္။ ဆရာႀကီးတစ္ဦးထည္းက စုေပါင္းေရး သားရသျဖင္႔ ဆရာႀကီးလည္း အေတာ္ပင္ ပင္ပန္းရွာေနမည္မွာ အမွန္ပင္ျဖစ္ေပ၏။ ထို႔ျပင္ ဗုဒၶ တကၠသိုလ္မ်ား၌ စာသင္မ်ားအတြက္ သီးျခားေနရာလည္းေပးမထားသျဖင္႔ အေဝးေရာက္ ေက်ာင္း သားမ်ားသာျဖစ္၏။ သုိ႔ေသာ္လည္း ရန္ကုန္တြင္ ေရႊညဝါဆရာေတာ္ကမူ ကရုဏာသက္သျဖင္႔ တစ္ခ်ိဳ႕သံဃာေတာ္ေလးမ်ားက ေက်ာင္းတက္ခ်င္ေသာ္လည္း ေနရာအခက္အခဲရိွသည္႔အခါတြင္ ေက်ာင္းတြင္လည္း ေနရာအလြတ္ရိွေပမူ လက္ခံေပးေလ႔ရိွျခင္း၊ လက္ခံၿပီးသား ေက်ာင္းသားရဟန္း ေတာ္၏တာဝန္မွာ စာႀကိဳးစားရမည္။ အကယ္၍ တကၠသိုလ္ကက်င္းပသည္႔ အတန္းတင္စာေမးပြဲ က်ရွုံးပါမူ ဆရာေတာ္၏ေက်ာင္းတြင္ ေနထိုင္ခြင္႔လည္း ရရိွေတာ႔မည္မဟုတ္ေတာ႔ေခ်။ ဆရာေတာ္၏ ေက်ာင္းတြင္လည္း ငယ္၊လတ္၊ႀကီး သံဃာေတာ္မ်ားႏွင္႔အတူေန႔စဥ္ စာအံေက်ာင္းတက္ရသျဖင္႔လည္း စည္းကမ္းပိုင္း အရေရာ စာသင္သားမ်ားအတြက္ပါ ပညာေရးအလားအလာေကာင္းေပသည္။
မိမိတုိ႔ ဗုဒၶတကၠသိုလ္သည္ စာသင္သားမ်ားအား တစ္ႏွစ္ေက်ာင္းတက္လွ်င္ တစ္ႏွစ္၊ ေက်ာင္း သားတိုင္းအတြက္ စာက်န္ေစခ်င္သည္။ ထို႔ေၾကာင္႔လည္း ဆရာႀကီးကိုယ္တိုင္က ေစာေစာကပင္ နမူနာေမးခြန္းမ်ားအား ေပးေဝထားသည္။ သင္ေပးထားသည္႔ အခန္းတိုင္းတြင္လည္း ေမးခြန္းမ်ား ေမးထားသည္။ ဆရာေတြဘက္ကလည္း စာသင္မ်ားအား သင္ရိုးအကုန္သင္ေပးရသည္။ အျပန္ အလွန္ေဆြးေႏြးရသည္။ အပတ္စဥ္ေျဖဆိုရသည္။ ေအာင္ျမင္ခ်င္သည္႔ေက်ာင္းသားမ်ားသည္ ျပဌာန္း ခ်က္မ်ား သင္ရိုးမ်ားကို တကယ္တန္း ေၾကေၾကညက္ညက္ျဖစ္ပါမွ ေအာင္ျမင္ႏိူင္ပါလိမ္႕မည္။ ေက်ာင္းသားမ်ားအား ပိြဳင္႔ေပးထားျခင္းလည္း မဟုတ္ေပ။ ေပးထားသည္႔ေမးခြန္းႏွင္႔ ေျဖရသည္႔ အခိ်န္မွာလည္း ဆရာႀကီးက စံခိ်န္ ကိုက္စနစ္ကို သံုးထားသျဖင္႔ စာသင္မ်ားအတြက္လည္း ေပါ႔ေပါ႔ တန္တန္မေျဖရဲေပ။ ထို႔ျပင္ ေအာင္စာရင္းထြက္သည္႔အခါတြင္လည္း ေက်ာင္းသားမ်ားအား ပထမ ဆင္႔၊ ဒုတိယဆင္႔၊ တတိယဆင္႔ ႏွင္႔ သာမန္အဆင္႔ ဟူ၍ ေလးဆင္႔ ခြဲျခားသတ္မွတ္ေပးထားသည္။
ရန္ကုန္ဗုဒၶတကၠသိုလ္၏ ပညာေရးအတြက္လိုအပ္သမွ်ကို ေရႊညဝါဆရာေတာ္ကပင္ ရွာႀကံ ေထာက္ပန္႔ ေပးထားသျဖင္႔ ဆရာမ်ားအတြက္လည္း ေနေရးထိုင္ေရးကအစ မပူပင္ရေပ။ ဆရာေတာ္
က တကၠသိုလ္၏ အကိ်ဳးေတာ္ေဆာင္ခ်ဳပ္သာမက ဒီပလိုမာတန္းတို႔တြင္လည္း ကိုယ္တိုင္သင္ျပေပး ျခင္းျဖင္႔ သာသနာျပဳေတာ္မူသည္။ ဗုဒၶတကၠသိုလ္တြင္ မရိွမျဖစ္ထားရိွရမည္႔ ေမာ္ကြန္းထိန္းဌာနမွာမူ သင္ႀကားစီမံဆရာမ်ားက ႀကီးႀကပ္လ်က္ ကိုယ္တိုင္တာဝန္ယူရသည္။ သို႔အတြက္ ဆရာမ်ားလည္း ႏွစ္စဥ္ ပင္ပန္းခဲ႔ရသည္။ သို႔ျဖစ္၍ ဆရာမ်ားက စာေပသင္ႀကားေရးတစ္ခုအတြက္သာမက ရံုးပိုင္း ဆိုင္ရာအတြက္လည္း တာဝန္ပိုယူရသျဖင္႔လည္း ေက်ာင္းသားမ်ားႏွင္႔ အျမဲေတြ႕ထိရကာ ပို၍ ရင္းႏွီးေစသည္။ ယခုအခါတြင္ မႏၱေလးမွေရာက္လာသည္႔ ကထိကဆရာေတာ္မ်ားအပါအဝင္ ရန္ကုန္ဗုဒၶတကၠသိုလ္မွေမြးထုတ္ေပးခဲ႔သည္႔ ေက်ာင္းသားမ်ားပင္ နည္းျပဆရာေတာ္မ်ား ျဖစ္ေန ခဲ႔ၿပီတည္း။ ထို႔ျပင္ တကၠသိုလ္၏ အသက္ေသြးေၾကာျဖစ္သည္႔ တကၠသိုလ္စာၾကည္႔တိုက္လည္း ယခုအခါတြင္ စတင္အေကာင္ အထည္ေဖာ္ထားသည္။ စာအုပ္စာေပမ်ားလည္း စုေဆာင္း လ်က္ရိွ ေပသည္။ စာၾကည္႔တိုက္ တည္ေထာင္ျခင္းမွာ ေက်ာင္းသားမ်ားအတြက္ သုေတသန (research) လုပ္ႏိူင္ေရးအတြက္ ပို၍အဆင္ေျပေခ်ာေမြ႕ေစမည္ျဖစ္သည္။ ရန္ကုန္္ဗုဒၶတကၠသိုလ္က လြန္ခဲ႔သည္႔ ႏွစ္ႏွစ္ကစတင္၍ အစိုးရတကၠသိုလ္မ်ားနည္းတူ BA ဘြဲ႕ယူစာတမ္းမ်ားကိုလည္း ျမန္မာလို စာမ်က္ႏွာ (၃၀) ခန္႔ ေရးသားတင္သြင္းရသည္။ MA သံုးႏွစ္ ၿပီးပါကလည္း အဂၤလိပ္လို စာမ်က္ႏွာ (၅၀) ခန္႔လည္း ေရးသားရေပလိမ္႔ဦးမည္ျဖစ္သည္။ ယင္းသည္ စာေပႏွ႔ံစပ္ေရးႏွင္႔ အေရးအသား ေတာ္ေစ ေရးကို ဦးစားေပးရာေရာက္ပါသည္။ ဆရာႀကီးကမူ ဘြဲ႕ယူစာတမ္းတင္သြင္းမည္႔ ေက်ာင္းသားမ်ား အား မိမိဇာတိအေၾကာင္းေလ႔လာျခင္း ေခါင္းစဥ္ျဖင္႔ စာတမ္းတင္ရန္ သတ္မွတ္ေပးခဲ႔သည္။ မိမိတို႔က မူ ေက်ာင္းသားမ်ားအား က်မ္းျပဳစုနည္းမ်ားရရိွေအာင္ လမ္းညႊန္ေပးရသည္။
ရန္ကုန္ဗုဒၶတကၠသိုလ္မွ BA (Indo-Aryan) ဘြဲ႕ရ ေက်ာင္းသားမ်ားလည္း ျပည္ပတကၠသိုလ္ မ်ားျဖစ္သည္႔ ထိုင္း၊ သီရီလကၤာ ႏွင္႔ အိႏၵိယ တကၠသိုလ္မ်ားတြင္ MA တန္းသို႔ တက္ေရာက္ကာ ဆက္ လက္၍ ပညာသင္ယူေနၾကလ်က္ရိွသည္။ ထို႔ျပင္ ဘြဲ႕ရၿပီးသည္႔ ရဟန္းေတာ္မ်ား ႏွင္႔ ဘြဲ႕မရေသး သည္႔ ရဟန္းေတာ္မ်ား၊ သီလရွင္ဆရာေလးမ်ားႏွင္႔ လူပုဂၢိဳလ္မ်ားက ႏွစ္စဥ္ေႏြရာသီတြင္ နီးစပ္ရာ ေဒသအသီးသီးသို႔ သြားေရာက္ကာ ေက်ာင္းသား ေက်ာင္းသူတို႔အား ရပ္ကြက္ ေက်းရြာ ဆရာေတာ္မ်ား၊ လူႀကီးမိဘမ်ားႏွင္႔ ေက်ာင္းသားမိဘတို႔၏ ခြင္႔ျပဳခ်က္၊ အားေပးခ်က္တို႔ကို ရယူလ်က္ ေႏြရာသီ ဗုဒၶဓမၼယဥ္ေက်းမွဳသင္တန္းတို႔ကိုလည္း ရက္တိုရက္ရွည္ ဖြင္႔လွစ္သင္ၾကားေပးေနပါသည္။ ယင္းသင္တန္းတြင္ ဗုဒၶဘာသာစာေပမ်ားသာမက အဂၤလိပ္စာကို္ပါ တြဲဘက္၍ သင္ၾကားေပးသျဖင္႔ ေက်ာင္းသား ေက်ာင္းသူမ်ားအတြက္ အကိ်ဳးရိွေစပါသည္။ ထို႔ျပင္ ႏိူင္ငံတကာ တကၠသိုလ္မ်ားနည္းတူ သင္ ၾကားေရး၊ စီမံခန္႔ခြဲေရး၊ ပူးေပါင္းလုပ္ေဆာင္ေရး၊ သုေတသနႏွင္႔ က်မ္းျပဳဌာနမ်ားထားရိွေရးႏွင္႔ ႏိူင္ငံတကာစံခ်ိန္မ်ားႏွင္႔ ညီေအာင္လည္း ႀကိဳးစားရေပဦးေတာ႔မည္။
အမွန္အားျဖင္႔ ယင္းအေဆာင္မွာ သာဓုေက်ာင္းတိုက္၏ ဆြမ္းစားေဆာင္ဟု ရာထားသတ္ မွတ္ၿပီးရာ ေက်ာင္းအျဖစ္လည္း သိခဲ႔ရသည္။ အကိ်ဳးေတာ္ေဆာင္ခ်ဳပ္ဆရာေတာ္၏ ပိုင္ဆိုင္ရာ ေက်ာင္းေဆာင္မ်ား၊ တကၠသိုလ္၏ တြဲဖက္အကိ်ဳးေတာ္ေဆာင္ ဆရာေတာ္ ဦးေတဇာနႏၵတို႔၏ ေက်ာင္းေဆာင္မ်ားမွတစ္ပါး ႏိူင္ငံေတာ္ပရိယတၱိသာသနာ႔တကၠသိုလ္မ်ား၊ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ ေထရ ဝါဒ ဗုဒၶသာသနာျပဳ တကၠသိုလ္မ်ားႏွင္႔ သီတဂူဆရာေတာ္ဘုရား တည္ေထာင္ထားသည္႔ အျပည္ျပည္ ဆိုင္ရာ ကမၻာ႔ဗုဒၶတကၠသိုလ္မ်ားကဲ႔သို႔ တကၠသိုလ္ေျမေနရာအျဖစ္ သတ္သတ္မွတ္မွတ္ သီးျခားေနရာ လည္းမရိွေသးေပ။ အဓိကအားျဖင္႔ လူအမ်ားသိရိွႏိူင္သည္႔ တကၠသိုလ္၏ ဆိုင္းဘုတ္ မ်ားႏွင္႔ သီးျခား ေက်ာ္ျငာ ျခင္းမ်ားလည္းမရိွေခ်။ ေက်ာ္ျငာရိွမွ အလုပ္ျဖစ္သည္႔ေခတ္တြင္ မည္သည္႔ ေက်ာ္ျငာမွ် မရိွပါပဲ ဗုဒၶတကၠသိုလ္မ်ား တည္ေထာင္ေနသည္႔ ဆရာႀကီး ဦးျမင္႔ေဆြႏွင္႔ ေရႊညဝါ ဆရာေတာ္တို႔၏ ေလွ်ာက္လွမ္းခဲ႔ရသည္႔ ပညာဒါန ဓမၼဒူတခရီးမွာ သာဓု ေက်ာင္းတိုက္ဆိုသည္႔ နာမည္ႏွင္႔ေလ်ာ္ညီစြာ အႀကိမ္ႀကိမ္ အခါခါပင္ သာဓုေခၚစရာ ေကာင္းလွမိပါသည္။ ေရႊညဝါ ဆရာေတာ္တို႔ ပိုင္ဆိုင္ရာ ေက်ာင္းမ်ားကိုသာ ရန္ကုန္ဗုဒၶတကၠသိုလ္ဟု ကမၺည္းေမာ္ကြန္း သစ္ တင္ထားသျဖင္႔ ျမန္မာႏိူင္ငံတြင္ အေတာ္ပင္ ထူးျခား သည္႔ တကၠသိုလ္တစ္္ခုပင္တည္း။ ေက်ာင္း ဖြင္႔စကဆိုလွ်င္ စာသင္သားမ်ား အတြက္ စာသင္ခန္း အခက္အခဲ၊ စာသင္ပုန္း အခက္အခဲ၊ ေျမျဖဴ အခက္အခဲ၊ စာသင္ခံုမ်ားပင္ အလံုအေလာက္ မရိွေသးေပ။ ေဆာ႔ပင္ ႏွင္႔ ေရးရသည္႔ ဖိုက္ဖာ သင္ပုန္းမ်ားလည္း ၾကားပင္ မၾကားဖူးေသးေခ်။ ရန္ကုန္တိုင္းအတြင္းရိွ ၿမိဳ႕နယ္ေပါင္းစံု ေက်ာင္းေပါင္းစံုတို႔မွ တကၠသိုလ္သို႔ စာ သင္ၾကားရန္ လာေရာက္ၾကသည္႔ စာသင္သားရဟန္းေတာ္မ်ား၊ သာမေဏမ်ားႏွင္႔ သီလရွင္ ဆရာ ေလးမ်ားလည္း ဆိုင္ရာဆိုင္ရာ အခက္အခဲမ်ားၾကားကေန တကၠသိုလ္ပညာရပ္မ်ားကို ေန႔စဥ္လာ ေရာက္ကာ ပညာသင္ၾကားေဖာ္ရသျဖင္႔ အနာဂတ္သာသနာေတာ္အတြက္ မိမိတို႔ ဆရာေတာ္မ်ားက ပင္ အလိုလိုေလးစား တန္ဖိုးထားေနမိသည္။ သဒၶါႏွင္႔ ပညာပန္းတို႔ ပြင္႔ေလၿပီတည္း။
ေက်ာင္း၏ထူးျခားသည္႔အခ်က္မွာ ႏိူင္ငံေတာ္တကၠသိုလ္မ်ားကဲ႔သို႔ entrance examination ေခၚ တကၠသိုလ္ဝင္ခြင္႔အတြက္ ေရးေျဖ ႏွဳတ္ေျဖ စာေမးပြဲမ်ားလည္း ေျဖဆိုရျခင္း၊ အသက္ သိကၡာ ဝါ အားျဖင္႔လည္း ကန္႔သတ္ခ်က္ မထားပါေပ။ BA တန္းအတြက္ေတာ႔ ႏိူင္ငံေတာ္အစိုးရက သတ္မွတ္ ထားသည္႔ ပထမႀကီးတန္းကို ေအာင္ျမင္ထားရပါမည္။ မူရင္းေအာင္လက္မွတ္ႏွင္႔ မိတၱဴျဖစ္ေစ၊ ေအာင္ျမင္ေၾကာင္း သက္ဆိုင္ရာ ေက်ာင္းတိုက္၏ ေထာက္ခံခ်က္တို႔ကို ေက်ာင္းသားရံုးခန္းတြင္ ပူးတြဲ တင္ျပရပါမည္။ ေက်ာင္းသားအတြက္ မရိွမျဖစ္ အေရးႀကီးသည္မွာ ပညာသင္ၾကားလိုသည္႔ ဇြဲတစ္ခု သာရိွရပါမည္။ ေက်ာင္းစဖြင္႔ကတည္းက လာေရာက္ ပညာသင္ၾကားသည္႔ ေက်ာင္းသားဦးေရမွာ ေလ်ာ႔သြားျခင္းမရိွ၊ တစ္ႏွစ္ထက္တစ္ႏွစ္ ပိုတိုးတိုးလာသည္ကို ေတြ႕ရိွရသျဖင္႔ ေအာင္ျမင္သည္႔ တကၠသိုလ္တစ္ခုဟု မွတ္ခ်က္ခ်ရေပမည္။ ဆရာႀကီး ဦးျမင္႔ေဆြက မႏၱေလးဗုဒၶတကၠသိုလ္၏ အေတြ႕အၾကံဳအရ ေျပာျပသည္မွာ “တပည္႔ေတာ္ မႏၱေလး ဥဂၢါဇီဝဓမၼာရံုမွာ ေက်ာင္းစတင္ ဖြင္႔လွစ္ ေတာ႔ တစ္ၿမိဳ႕လံုးက သံဃာေတြေရာ သီလရွင္ ဆရာေလးေတြေရာ ေတာ္ေတာ္ေလးမ်ားပါတယ္၊ ဓမၼာရံုေတာင္ မဆန္႔လို႔ အခက္အခဲ ေတြ႕ခဲ႔ရပါတယ္။ ေန႔ရက္ေပါင္းေတာ္ေတာ္ေလး ရလာေတာ႔ တျဖည္းျဖည္းနဲ႔ ေလ်ာ႔သြားလိုက္တာ တကယ္တန္း စာေမးပြဲလည္းေျဖေရာ အပါးငါးဆယ္ေတာင္ မျပည္႔ေတာတာ ေတြ႕ရေၾကာင္း”ဆိုေပ၏။ ဤသည္မွာ မႏၱေလးႏွင္႔ ရန္ကုန္တို႔၏ ထူးျခားခ်က္ဟု ဆိုႏိူင္ပါ၏။ ရန္ကုန္ကေက်ာင္းသားမ်ား၏ မႏၱေလးထက္ အားသာခ်က္မွာ သြားေရးလာေရး လြယ္ကူ ေခ်ာေမြ႕ျခင္း၊ ပင္ကိုယ္ကပင္ ေခတ္ပညာ ဘက္လိုက္စားေနျခင္း စသည္႔အခ်က္တို႔ေၾကာင္႔ပင္ဟု အကဲခတ္မိပါသည္။ သို႔ေသာ္ မႏၱေလးၿမိဳ႕သည္လည္း ေခတ္အဆက္ဆက္ကပင္ အထူးေအာင္ျမင္ ေက်ာ္ၾကားခဲ႔သည္႔ ၿမိဳ႕တစ္ၿမိဳ႕လည္းျဖစ္သည္။ ေက်ာင္းျမဲေရး စာေပဘက္စိတ္ဝင္စားေရးမွာ ပုဂၢိဳလ္ ႏွင္႔သာ သက္ဆိုင္ေနေပသည္။ တစ္ခါတစ္ခါ ဆရာႀကီးက “ဦးဇင္းေတြအခ်ိဳ႕က ဘြဲ႕ေတြေနာက္လိုက္၊ ဘုန္းႀကီးေၾကာင္း၊ တန္ခိုးႀကီးေၾကာင္း ႏွင္႔ ၾကြားဖို႔ဝါဖို႔ ဘက္သို႔သာ လိုက္ေနေတာ႔တာ၊ စာေပဘက္မွာ ေရွးတုန္းက ဆရာေတာ္ႀကီးမ်ားႏွင္႔ ပညာရွင္ႀကီးမ်ားကဲ႔သို႔ အပတ္တကုတ္ ႀကိဳးစားအားထုတ္သူ နည္းေနတယ္၊ သာသနာအတြက္ အားမရလိုက္တာ၊ ရင္ေလးေနမိတယ္”ဟု မိမိတို႔အား ပညာ တတ္ ေစလိုေသာ၊ သာသနာေတာ္အေပၚအား ၾကည္ညိဳေလးျမတ္သည္႔ စိတ္ထားျဖင္႔ ကရုဏာေဒါေသာ ေျပာမိတတ္သည္။ သံဃာေတာ္အမ်ားစုကေတာ႔ ဆရာႀကီး၏ ေလ်ာက္ထားခ်က္မ်ားကို ေဗြမယူၾက ေပ။ သို႔ေသာ္ သူ႕တကၠသိုလ္တြင္ ထမ္းေဆာင္ေနၾကသည္႔ စာေရးသူတို႔ ဆရာမ်ားကေတာ႔ ေအာင္႔သက္သက္ျဖစ္္လွသည္။ မိမိတို႔အား သတိေပးေနသလို ျဖစ္ေနေပသည္။ မိမိတို႔ကိုယ္တိုင္ ဟမ္းဖုန္းေလး တကိုင္ကိုင္ ျဖစ္ေနလွ်င္လည္း “ဒီကိုယ္ေတာ္… လူထြက္ ေတာ႔မယ္၊ ဒကာမေလး ေတြဆီ ဖံုးဆက္ေတာ႔မယ္၊ စာစိတ္ သာသနာစိတ္ထားပါ”ဟု တပည္႔မ်ားအား ၾကြားဝါေရးမည္စိုး၍ စိုးရိမ္ေလ႔ရိွ၏။ ထို႔ျပင္ ဆရာႀကီးက ငယ္ငယ္ရြယ္ရြယ္ႏွင္႔ ဘုန္းမႀကီးသင္႔ေၾကာင္း၊ ဘုန္းေတြႀကီးလွ်င္ ဆည္းကပ္ကိုးကြယ္မည္႔ ဒကာ ဒကာမေတြ ေပါမ်ားမည္ျဖစ္သျဖင္႔ ဘုန္းပိတတ္ေၾကာင္း မၾကာခဏ ေျပာမိတတ္သည္။ တစ္ခါက ေက်းဇူးေတာ္ရွင္ မင္းကြန္းတိပိဋကဓရ ဆရာေတာ္ဘုရားႀကီးအား အနီး ကပ္ ျပဳစုလုပ္ေၾကြးေနသည္႔ ဆရာဝန္ႀကီး ဦးသာလွတြင္ ပဥၥင္းခံထားေသာ အင္မတန္ ဉာဏ္ရည္ ထက္ျမက္သည္႔ တိပိဋက တစ္ပံုေဆာင္ ရဟန္းေတာ္တစ္္ပါးရိွ၏။ ထိုရဟန္းေတာ္အား တိပိဋကဓရ ဆရာေတာ္မျဖစ္မီ ေက်ာင္းေဆာက္ ကိုးကြယ္မိသျဖင္႔ ထိုရဟန္းေတာ္လည္း ကိစၥေတြမ်ား ဘုန္းေတြ ႀကီးကာ တိပိဋကဓရ ႏွင္႔ေဝးခဲ႔ရေၾကာင္း ေျပာျပခဲ႔ဘူးသည္။ ထို႔ေၾကာင္႔ ေရွးဆရာေတာ္ႀကီးမ်ားက စာသင္မည္႔ အရွင္သည္ စာမတတ္မီ (၁) ေက်ာင္းထိုင္ခဲရမည္၊ (၂) စာခ်ခဲရမည္၊ (၃) တရားေဟာခဲရ မည္ဟု ခဲသံုးခဲေရွာင္ေရး လမ္းစဥ္ကို တပည္႔မ်ားအတြက္ ခ်မွတ္ေပးျခင္းပင္။ ဤကိစၥမ်ားသည္ ရဟန္းေတာ္တစ္ပါးအတြက္ ပလိေဗာဓကို ပြါးေစသျဖင္႔ အထူးသတိျပဳရမည္႔ အခ်က္သာတည္း။
ရန္ကုန္တြင္ ဗုဒၶတကၠသိုလ္စဖြင္႔ေတာ႔ တကၠသိုလ္တြင္ ေရရွည္တာဝန္ထမ္းေဆာင္ႏိူင္မည္႔ စိတ္ရွည္ဇြဲသန္ သည္းခံႏိူင္မည္႔ စာခ်ဆရာေတာ္မ်ားအား ေရြးခ်ယ္ေစလြတ္ခဲ႔သည္။ ထိုဆရာေတာ္ မ်ားတြင္ ဆရာႀကီး၏ လက္ရင္းတပည္႔လည္းျဖစ္၊ သူ၏တကၠသိုလ္မွ MA (Indo-Aryan) ဘြဲ႕ရ ပုဂၢိဳလ္မ်ားလည္းျဖစ္ၾကသည္႔ ဦးဝိမလ၊ ဦးဣႏၵာသိရီ၊ ဦးနႏၵာစာရ တို႔သုံးပါးပင္တည္း။ ထို႔ျပင္ ႏိူင္ငံေတာ္ ပရိယတၱိသာသနာ႔တကၠသိုလ္(မႏၱေလး) ၌ ဆရာႀကီး၏ တပည္႔ေတာ္ခဲ႔သည္႔ စာေရးသူ ကိုလည္း ကထိကတာဝန္မ်ား ေပးအပ္လ်က္ သာသနာျပဳေစခဲ႔သည္။ စာေရးသူက အျပည္ျပည္ဆိုင္ ရာ ေထရဝါဒတကၠသိုလ္မွ သြားေရာက္၍ တစ္ပတ္လွ်င္ႏွစ္ႀကိမ္ စာသင္ေပးရသည္။ အျပည္ျပည္ ဆိုင္ရာေထရဝါဒတကၠသိုလ္မွ ယခု ေဒါက္တာ ဦးေနာဓိဉာဏႏွင္႔ ျပည္ေထာင္စု တိုင္းရင္းသား လူမ်ိဳး မ်ား စြမ္းရည္ဖြင္႔ၿဖိဳးေရး ဒီဂရီေကာလိပ္မွ ဆရာ ဦးျမသိန္းတို႔မွာ တကၠသိုလ္ဆရာစာရင္းတြင္ ထည္႔ ထားေစကာမူ အေၾကာင္းမညီညႊတ္ေသးသျဖင္႔ သင္ၾကားေရးတာဝန္မ်ား မယူခဲ႔ေသးေပ။ (ယခုအခ်ိန္တြင္ ထိုဆရာမ်ားလည္း ဝင္ေရာက္ကာ သင္ၾကားေပးေနေပၿပီ)။ ေက်ာင္းစ တင္ဖြင္႔လွစ္ၿပီး တစ္ႏွစ္ခန္႔အၾကာတြင္ သံဃာေတာ္မ်ားအား စာေပမ်ားသင္ၾကားေပးရန္ မႏၱေလး မွ ကထိက ဆရာေတာ္မ်ားျဖစ္သည္႔ ဦးမာနိတႏွင္႔ ဦးပ႑ဝံသ တို႔ ေရာက္ရိွလာသည္။ သူတို႔သည္လည္း စာေပမ်ားကို အားတက္သေရာ ပို႔ခ်ေပးသည္။ အသင္အျပလည္း ေကာင္းၾကသည္။ အားတက္သေရာလည္း ရိွၾကသည္။ ဦးမာနိတမွာ ေျခာက္လေက်ာ္ေက်ာ္ တစ္ႏွစ္နီးပါးခန္႔ စာေပမ်ား သင္ၾကားေပးေနခ်ိန္တြင္ ေက်ာင္းသားမ်ား၏ၾကည္ညိမွဳကို ခံယူရရိွထားသူျဖစ္ေစကာမူ နတၳိ ခႏၶသမာ ဒုကၡာ=ခႏၶာရိွလွ်င္ ဆင္းရဲ၏ ဆိုသည္႔အတိုင္း မေမွ်ာ္လင္႔ပဲ သူ႕ခႏၶာကိုယ္တြင္ ကင္ဆာေရာဂါ ျဖစ္ ေပၚလာခဲ႔သည္။ ေရႊညဝါဆရာေတာ္ႏွင္႔ ေက်ာင္းသားမ်ားက ေငြကုန္ေၾကးၾကခံလ်က္ အျပဳ အစု မ်ားစြာ ကုသေစကာမူ ဘဝနတ္နန္းစံျမန္းခဲ႔ရသည္။ ဗုဒၶတကၠသိုလ္အတြက္ အာဇာနည္ တိုက္စစ္မွဴး တစ္ေယာက္ အေၾကြေစာကာ ကြယ္ေပ်ာက္ခဲ႔ရသျဖင္႔ မ်ားစြာဝမ္းနည္းခဲ႔ရသည္။ အရွင္ဘုရား ေကာင္း ရာ သုဂတိလားပါေစ။
တကၠသိုလ္ဖြင္႔ၿပီး ေနာက္တစ္ႏွစ္တြင္ လူပုဂၢိဳလ္သာသနာျပဳမ်ား ေပၚထြက္ေရးဟူသည္႔ ရည္ ရြယ္ခ်က္မ်ားျဖင္႔ အသက္ႀကီးမွ သာသနာ႔ေဘာင္သို႔ ေရာက္လာသည္႔ ရဟန္းေတာ္မ်ား၊ သီလရွင္ ဆရာေလးမ်ားႏွင္႔ ဗုဒၶတရားေတာ္မ်ားအား စိတ္ဝင္စားၾကသည္႔ လူပုဂၢိဳလ္တို႔အတြက္လည္း အေျခခံ ဒီပလိုမာတန္း (PABE) ကို ဖြင္႔လွစ္ေပးခဲ႔ရာ ေအာင္ျမင္ခဲ႔ပါသည္။ ယင္းသင္တန္းတြင္ ပါဠိ၊ အဘိဓမၼာ၊ ဗုဒၶဘာသာအလင္းျပက်မ္း ႏွင္႔ အဂၤလိပ္စာေပတို႔ကို အေျခခံမွစ၍ သင္ယူရသျဖင္႔ ေက်ာင္းသား ေက်ာင္းသူမ်ားအတြက္ အခက္အခဲမရိွလွေခ်။ ယခုအခါတြင္ ထိုႏွစ္မွစ၍ ေက်ာင္းတက္ခဲ႔သည္႔ စာ သင္သားမ်ားလည္း မဟာတန္းသို႔ပင္ ေရာက္ရိွေနၿပီတည္း။ အေျခခံ ဒီပလိုမာတန္းဖြင္႔စဥ္က စာေရး သူ၏ မိတ္ေဆြရဟန္းေတာ္ အရွင္ဝိစိတၱသာရ (ေမာ္ဒန္) လည္း ဧည္႔ကထိကဆရာေတာ္အျဖစ္ သင္ၾကားေပးခဲ႔ေသးသည္။ သူသည္ ယခုအခါတြင္ အိႏၵိယႏိူင္ငံ တိဘက္တန္တကၠသိုလ္တြင္ ပါဠိ နည္းျပ ဆရာေတာ္အျဖစ္ သာသနာျပဳတာဝန္မ်ားကို ထမ္းေဆာင္ေနေၾကာင္းသိရေပသည္။
ဗုဒၶတကၠသိုလ္တြင္ တစ္ခုထူးျခားသည္မွာ ျပဌာန္းခ်က္မ်ားအားလံုးကို ဆရာႀကီး ဦးျမင္႔ေဆြ တစ္ဦးတည္းက သင္ရိုးညႊန္းတမ္းမ်ား ေရးဆြဲကာ ေက်ာင္းသားမ်ားအား သင္ယူေစသည္႔ အခ်က္ပင္။ တစ္ခ်ိဳ႕ကမူ ဆရာႀကီးတစ္ေယာက္ထည္းက စာေပမ်ားေရးသားၿပီး ျပဌာန္းေစသျဖင္႔ အျခားပညာ ရွင္မ်ား၏စာေပမ်ားကို ေဘးဖယ္ထားေစသည္ဟု ျမင္ၾက၏။ ထိုသို႔မဟုတ္ပါ။ ဆရာႀကီး ေရးသားသည္႔ စာေပ ေတာ္ေတာ္မ်ားမွာ ပိဋကတ္ေတာ္လာမွတ္တမ္းမ်ား၊ ျပည္တြင္းျပည္ပ နာမည္ႀကီး စာေရးဆရာ မ်ား၏ စာအုပ္မ်ားအား ကိုယ္ပိုင္ေရးဟန္ျဖင္႔ေရးသားျခင္း၊ ဘာသာျပန္ေရးသားထားျခင္းတို႔ ပါဝင္ထား သျဖင္႔ ေက်ာင္းသားမ်ားအတြက္ စာေပဗဟုႆုတ တိုးပြားေစပါသည္။ တိမ္ျမဳပ္ေပ်ာက္ကြယ္ေနသည္႔ တစ္ခ်ိဳ႕ေသာ က်မ္းစာမ်ားပင္ ျပန္လည္ေဖာ္ထုတ္ထားသည္။ ဆရာႀကီးတစ္ဦးထည္းက စုေပါင္းေရး သားရသျဖင္႔ ဆရာႀကီးလည္း အေတာ္ပင္ ပင္ပန္းရွာေနမည္မွာ အမွန္ပင္ျဖစ္ေပ၏။ ထို႔ျပင္ ဗုဒၶ တကၠသိုလ္မ်ား၌ စာသင္မ်ားအတြက္ သီးျခားေနရာလည္းေပးမထားသျဖင္႔ အေဝးေရာက္ ေက်ာင္း သားမ်ားသာျဖစ္၏။ သုိ႔ေသာ္လည္း ရန္ကုန္တြင္ ေရႊညဝါဆရာေတာ္ကမူ ကရုဏာသက္သျဖင္႔ တစ္ခ်ိဳ႕သံဃာေတာ္ေလးမ်ားက ေက်ာင္းတက္ခ်င္ေသာ္လည္း ေနရာအခက္အခဲရိွသည္႔အခါတြင္ ေက်ာင္းတြင္လည္း ေနရာအလြတ္ရိွေပမူ လက္ခံေပးေလ႔ရိွျခင္း၊ လက္ခံၿပီးသား ေက်ာင္းသားရဟန္း ေတာ္၏တာဝန္မွာ စာႀကိဳးစားရမည္။ အကယ္၍ တကၠသိုလ္ကက်င္းပသည္႔ အတန္းတင္စာေမးပြဲ က်ရွုံးပါမူ ဆရာေတာ္၏ေက်ာင္းတြင္ ေနထိုင္ခြင္႔လည္း ရရိွေတာ႔မည္မဟုတ္ေတာ႔ေခ်။ ဆရာေတာ္၏ ေက်ာင္းတြင္လည္း ငယ္၊လတ္၊ႀကီး သံဃာေတာ္မ်ားႏွင္႔အတူေန႔စဥ္ စာအံေက်ာင္းတက္ရသျဖင္႔လည္း စည္းကမ္းပိုင္း အရေရာ စာသင္သားမ်ားအတြက္ပါ ပညာေရးအလားအလာေကာင္းေပသည္။
မိမိတုိ႔ ဗုဒၶတကၠသိုလ္သည္ စာသင္သားမ်ားအား တစ္ႏွစ္ေက်ာင္းတက္လွ်င္ တစ္ႏွစ္၊ ေက်ာင္း သားတိုင္းအတြက္ စာက်န္ေစခ်င္သည္။ ထို႔ေၾကာင္႔လည္း ဆရာႀကီးကိုယ္တိုင္က ေစာေစာကပင္ နမူနာေမးခြန္းမ်ားအား ေပးေဝထားသည္။ သင္ေပးထားသည္႔ အခန္းတိုင္းတြင္လည္း ေမးခြန္းမ်ား ေမးထားသည္။ ဆရာေတြဘက္ကလည္း စာသင္မ်ားအား သင္ရိုးအကုန္သင္ေပးရသည္။ အျပန္ အလွန္ေဆြးေႏြးရသည္။ အပတ္စဥ္ေျဖဆိုရသည္။ ေအာင္ျမင္ခ်င္သည္႔ေက်ာင္းသားမ်ားသည္ ျပဌာန္း ခ်က္မ်ား သင္ရိုးမ်ားကို တကယ္တန္း ေၾကေၾကညက္ညက္ျဖစ္ပါမွ ေအာင္ျမင္ႏိူင္ပါလိမ္႕မည္။ ေက်ာင္းသားမ်ားအား ပိြဳင္႔ေပးထားျခင္းလည္း မဟုတ္ေပ။ ေပးထားသည္႔ေမးခြန္းႏွင္႔ ေျဖရသည္႔ အခိ်န္မွာလည္း ဆရာႀကီးက စံခိ်န္ ကိုက္စနစ္ကို သံုးထားသျဖင္႔ စာသင္မ်ားအတြက္လည္း ေပါ႔ေပါ႔ တန္တန္မေျဖရဲေပ။ ထို႔ျပင္ ေအာင္စာရင္းထြက္သည္႔အခါတြင္လည္း ေက်ာင္းသားမ်ားအား ပထမ ဆင္႔၊ ဒုတိယဆင္႔၊ တတိယဆင္႔ ႏွင္႔ သာမန္အဆင္႔ ဟူ၍ ေလးဆင္႔ ခြဲျခားသတ္မွတ္ေပးထားသည္။
ရန္ကုန္ဗုဒၶတကၠသိုလ္၏ ပညာေရးအတြက္လိုအပ္သမွ်ကို ေရႊညဝါဆရာေတာ္ကပင္ ရွာႀကံ ေထာက္ပန္႔ ေပးထားသျဖင္႔ ဆရာမ်ားအတြက္လည္း ေနေရးထိုင္ေရးကအစ မပူပင္ရေပ။ ဆရာေတာ္
က တကၠသိုလ္၏ အကိ်ဳးေတာ္ေဆာင္ခ်ဳပ္သာမက ဒီပလိုမာတန္းတို႔တြင္လည္း ကိုယ္တိုင္သင္ျပေပး ျခင္းျဖင္႔ သာသနာျပဳေတာ္မူသည္။ ဗုဒၶတကၠသိုလ္တြင္ မရိွမျဖစ္ထားရိွရမည္႔ ေမာ္ကြန္းထိန္းဌာနမွာမူ သင္ႀကားစီမံဆရာမ်ားက ႀကီးႀကပ္လ်က္ ကိုယ္တိုင္တာဝန္ယူရသည္။ သို႔အတြက္ ဆရာမ်ားလည္း ႏွစ္စဥ္ ပင္ပန္းခဲ႔ရသည္။ သို႔ျဖစ္၍ ဆရာမ်ားက စာေပသင္ႀကားေရးတစ္ခုအတြက္သာမက ရံုးပိုင္း ဆိုင္ရာအတြက္လည္း တာဝန္ပိုယူရသျဖင္႔လည္း ေက်ာင္းသားမ်ားႏွင္႔ အျမဲေတြ႕ထိရကာ ပို၍ ရင္းႏွီးေစသည္။ ယခုအခါတြင္ မႏၱေလးမွေရာက္လာသည္႔ ကထိကဆရာေတာ္မ်ားအပါအဝင္ ရန္ကုန္ဗုဒၶတကၠသိုလ္မွေမြးထုတ္ေပးခဲ႔သည္႔ ေက်ာင္းသားမ်ားပင္ နည္းျပဆရာေတာ္မ်ား ျဖစ္ေန ခဲ႔ၿပီတည္း။ ထို႔ျပင္ တကၠသိုလ္၏ အသက္ေသြးေၾကာျဖစ္သည္႔ တကၠသိုလ္စာၾကည္႔တိုက္လည္း ယခုအခါတြင္ စတင္အေကာင္ အထည္ေဖာ္ထားသည္။ စာအုပ္စာေပမ်ားလည္း စုေဆာင္း လ်က္ရိွ ေပသည္။ စာၾကည္႔တိုက္ တည္ေထာင္ျခင္းမွာ ေက်ာင္းသားမ်ားအတြက္ သုေတသန (research) လုပ္ႏိူင္ေရးအတြက္ ပို၍အဆင္ေျပေခ်ာေမြ႕ေစမည္ျဖစ္သည္။ ရန္ကုန္္ဗုဒၶတကၠသိုလ္က လြန္ခဲ႔သည္႔ ႏွစ္ႏွစ္ကစတင္၍ အစိုးရတကၠသိုလ္မ်ားနည္းတူ BA ဘြဲ႕ယူစာတမ္းမ်ားကိုလည္း ျမန္မာလို စာမ်က္ႏွာ (၃၀) ခန္႔ ေရးသားတင္သြင္းရသည္။ MA သံုးႏွစ္ ၿပီးပါကလည္း အဂၤလိပ္လို စာမ်က္ႏွာ (၅၀) ခန္႔လည္း ေရးသားရေပလိမ္႔ဦးမည္ျဖစ္သည္။ ယင္းသည္ စာေပႏွ႔ံစပ္ေရးႏွင္႔ အေရးအသား ေတာ္ေစ ေရးကို ဦးစားေပးရာေရာက္ပါသည္။ ဆရာႀကီးကမူ ဘြဲ႕ယူစာတမ္းတင္သြင္းမည္႔ ေက်ာင္းသားမ်ား အား မိမိဇာတိအေၾကာင္းေလ႔လာျခင္း ေခါင္းစဥ္ျဖင္႔ စာတမ္းတင္ရန္ သတ္မွတ္ေပးခဲ႔သည္။ မိမိတို႔က မူ ေက်ာင္းသားမ်ားအား က်မ္းျပဳစုနည္းမ်ားရရိွေအာင္ လမ္းညႊန္ေပးရသည္။
ရန္ကုန္ဗုဒၶတကၠသိုလ္မွ BA (Indo-Aryan) ဘြဲ႕ရ ေက်ာင္းသားမ်ားလည္း ျပည္ပတကၠသိုလ္ မ်ားျဖစ္သည္႔ ထိုင္း၊ သီရီလကၤာ ႏွင္႔ အိႏၵိယ တကၠသိုလ္မ်ားတြင္ MA တန္းသို႔ တက္ေရာက္ကာ ဆက္ လက္၍ ပညာသင္ယူေနၾကလ်က္ရိွသည္။ ထို႔ျပင္ ဘြဲ႕ရၿပီးသည္႔ ရဟန္းေတာ္မ်ား ႏွင္႔ ဘြဲ႕မရေသး သည္႔ ရဟန္းေတာ္မ်ား၊ သီလရွင္ဆရာေလးမ်ားႏွင္႔ လူပုဂၢိဳလ္မ်ားက ႏွစ္စဥ္ေႏြရာသီတြင္ နီးစပ္ရာ ေဒသအသီးသီးသို႔ သြားေရာက္ကာ ေက်ာင္းသား ေက်ာင္းသူတို႔အား ရပ္ကြက္ ေက်းရြာ ဆရာေတာ္မ်ား၊ လူႀကီးမိဘမ်ားႏွင္႔ ေက်ာင္းသားမိဘတို႔၏ ခြင္႔ျပဳခ်က္၊ အားေပးခ်က္တို႔ကို ရယူလ်က္ ေႏြရာသီ ဗုဒၶဓမၼယဥ္ေက်းမွဳသင္တန္းတို႔ကိုလည္း ရက္တိုရက္ရွည္ ဖြင္႔လွစ္သင္ၾကားေပးေနပါသည္။ ယင္းသင္တန္းတြင္ ဗုဒၶဘာသာစာေပမ်ားသာမက အဂၤလိပ္စာကို္ပါ တြဲဘက္၍ သင္ၾကားေပးသျဖင္႔ ေက်ာင္းသား ေက်ာင္းသူမ်ားအတြက္ အကိ်ဳးရိွေစပါသည္။ ထို႔ျပင္ ႏိူင္ငံတကာ တကၠသိုလ္မ်ားနည္းတူ သင္ ၾကားေရး၊ စီမံခန္႔ခြဲေရး၊ ပူးေပါင္းလုပ္ေဆာင္ေရး၊ သုေတသနႏွင္႔ က်မ္းျပဳဌာနမ်ားထားရိွေရးႏွင္႔ ႏိူင္ငံတကာစံခ်ိန္မ်ားႏွင္႔ ညီေအာင္လည္း ႀကိဳးစားရေပဦးေတာ႔မည္။
“စိတ္ေကာင္း-စာတတ္၊အက်င္႔ျမတ္၊ျပဳလတ္သာသနာ”။
အရွင္ပ႑ိတသိရီ (ေထရဝါဒ)
(8.3.2011)
